Historia firmy REJECT

Fajka rewelacyjnej firmy Reject – niemal zawsze na Allegro i ebayu spotkać można takie anonse. Cóż, dyletanci lub oszuści także mają prawo sprzedawać fajki. Nawet jeśli zapewniają, że palili w nich latakię, która w powszechnej opinii wydają się tytoniem dla zaawansowanych i wiele wiedzących fajczarzy.

Reject jako czasownik tłumaczy się wg słowników jako odrzucić, nie przyjąć, wyrzucić, wybrakować… Jako rzeczownik jest to po prostu odrzut, brak, towar wybrakowany. Wszyscy, którzy, podobnie jak ja, pół życia spędzili w nierealnym socjalizmie, są w tym słowem zaprzyjaźnieni i doskonale znają jego znaczenie. Ileż razy wracałem do domu cały szczęśliwy z jakimś kupionym i wiecznie nieobecnym w sklepach produktem, bowiem na półki rzucono tzw. odrzuty z eksportu…

Bo np. obudowa radia, telewizora czy magnetofonu była „niedolana” we wtryskarce, bo transformator niedokładnie „trzymał prąd” albo lampy czy tranzystory nie całkiem spełniały warunki umowy eksportowej. Kupowanie braków bywało pewnego rodzaju loterią, bo nigdy nie wiadomo było, czy feler dotyczył np. wyglądu, koloru, czegoś skrzywionego czy np. sedna elektroniki. Z reguły jednak i tak towar odrzucony z klasy eksportowej i tak bywał lepszy od standardu rzucanego na tzw. rynek wewnętrzny.

Nawet wyroby przemysłu tytoniowego miały swoje socjalistyczne rejecty – w stanie wojennym zamiast utylizować odpady z papierosowej linii produkcyjnej, oddawano je organom decyzyjnym, które braki przydzielały „na zakłady”. I ludzie pracy dostawali przydział źle pociętych, błędnie zafiltrowanych, za długich, za krótkich czy krzywych papierosów. Czasy były takie, że tego typu odrzuty uszczęśliwiały ludzi…

I dzisiaj fajka z puncą (stemplem) REJECT może uszczęśliwić niejednego fajczarza, jeśli tylko dysponuje on podstawami wiedzy o firmach i fajkach. Nie jest bowiem istotny sam fakt wybrakowania fajki, a kryteria, wg których fajka została odrzucona.

W niektórych firmach i w niektórych okresach deklasowano fajkę za pojedynczy sandpit czy kitowanie, za nieregularne lub „plackowate” usłojenie, za mimośrodowy komin czy niecentralnie położony wylot kanału dymowego w gnieździe ustnika. I do dzisiejszego dnia niejedna, odrzucona przed laty przez kontrolę jakości fajka jest o kilka klas lepsza od współczesnej tzw. markowej produkcji…

Materiałoznawstwo – od kopacza, po klienta

Nie wiadomo, który z producentów jako pierwszy zamówił u formierza stempel REJECT. Na dobrą sprawę, do lat 30. XX w. nie istniała potrzeba „brakowania” fajek, ponieważ lwia część producentów bardzo starannie selekcjonowała wrzosiec i klasyfikowała go na wiele grup jakościowych. Na każdym niemal etapie produkcji.

Zresztą wrzosiec selekcjonowany był wstępnie i przez kopacza, który rwał z ziemi wrzoścowe bulwy, i potem w tartaku podczas cięcia karpiny, przy cięciu wrzośca na bloczki… Na dodatek o jakości fajek wszystko wiedział sprzedawca z trafiki i opowiadał o tym chętnie oraz wyczerpująco.

Obowiązywała wówczas zupełnie inna filozofia handlu niż dziś – klasyfikacja była jawna, starannie i jednoznacznie opisana – np. w katalogach, a informacja o jakości materiału i wykonania nabijana bywała na sygnaturach.

Katalogi produktowe spełniały wówczas zupełnie inną rolę – to z nich czerpało się podstawy wiedzy, to one stanowiły kopalnię wiedzy o materiałoznawstwie. Opisywano w nich w sposób nieprzyzwoicie transparentny procesy produkcyjne, zasady dystrybucji, normy klasyfikacyjne obowiązujące podczas kontroli jakości… Właśnie takie informacje uwiarygadniały firmę. Skutek był przerażający dla dzisiejszego specjalisty od marketingu i promocji – klient także potrafił odróżnić kiepski wrzosiec od dobrego, złe wykonanie od fatalnego, lichą fajkę od luksusowej.

Jako przykład obrazek z katalogu Vauena z 1926 r.

Nie istniała tutaj potrzeba nadrukowywania stempla wybrakowania, bo niemal każdą fajkę można było jakościowo „przecenić”, zaś te nie mieszczące się w jakości handlowej po prostu wędrowały do pieca.

Polityka brakowania

Cięcie kosztów to nie jest nowy termin. Dziś zmienił się w obsesję i chorobę psychiczną przedsiębiorców, ale koszty cięto w każdej firmie od początków kapitalizmu. W dużych zakładach, gdzie niektóre etapy produkcji nie wymagały najwyższych kwalifikacji, zatrudniano kobiety a nawet dzieci, bo można im było płacić grosze. Nie wiem, czy w dochodziło do tego w firmach produkujących fajki, ale z pewnością w największych fabrykach część zadań wykonywali pracownicy niewykwalifikowani lub dopiero przyuczający się do zawodu. Niekiedy wytworzone przez nich fajki sygnowane były nawet inną, specjalną marką, nawet jeśli spełniały wszystkie normy.

Trudno się jednak dziwić, że spod rąk uczniów wychodziły braki. Niekiedy to była ich wina, niekiedy skaza na materiale. Na dobrą sprawę, na każdym etapie produktu obowiązywała kontrola jakości i na każdym etapie fajka mogła zostać wybrakowana. Poszczególne firmy miały odmienną politykę dotyczącą odrzutów.

Fabryki produkujące fajki na masową skalę do tzw. pieca kierowały jedynie fajki nie nadające się do palenia. Wobec tych, które zachowywały wartości użytkowe, stosowano różną politykę – te z mniejszymi, ale już dostrzegalnymi wadami materiału pozostawiano na tej samej ścieżce produkcyjnej, ale kwalifikowano jako jakość second. Dopóki feler mógł być sygnowany nazwą dbającej o opinię firmy, dopóty oznaczano ją nazwą podstawową, otrzymywała tylko sygnaturę drugiej jakości.

Przy poważniejszych wadach wstyd było podpisać fajkę nazwą firmy renomowanej, ale wciąż pozostawiano je na tej samej linii produkcyjnej – i rozdzielano je dopiero na etapie stemplowania. Wiele najsławniejszych firm rejestrowało rozmaite spółki-córki i fajki wybrakowane otrzymywały odmienną sygnaturę – by nie psuć opinii spółki-matki. O wielu takich „firmach maskujących” dziś już wiemy, jednak sporo z nich nawet w Pipedii funkcjonuje jako odrębne przedsiębiorstwa.

Firmy, które nie chciały stosować takich praktyk, często podpisywały umowy z mniejszymi przedsiębiorstwami i odrzucone fajki wędrowały do wykończenia i stemplowania w innych zakładach. Umowy takie bywały zarówno jawne, niekiedy nawet uznawane bywały jako chwyt marketingowy i stąd np. fajki pod jakąś niezłą marką znane są jako second Dunhille czy Barlingi… Inna sprawa, że niekiedy puszczanie w obieg informacji, że jakiś chłam jest secondem jakiejś uznanej fabryki, stało się także chwytem marketingowym, na tyle skutecznym, że w powszechnej opinii funkcjonuje do dziś.

Wielcy producenci jednak starali się spieniężyć wszystko, co nadawało się do palenia – pod skrzydła innych marek trafiały też fajki z takimi felerami, że trzeba było tajnych, niekiedy niezbyt legalnych umów. Nieliczne praktyki tego rodzaju trafiły nawet do sądów za stosowanie zmów kartelowych.

Stempel REJECT załatwiał więc kilka spraw. Przede wszystkim pokazywał, że wytwórca stosuje wobec swoich wyrobów bardzo wysokie normy. Jak pisałem wyżej, jeden sandpit więcej mógł zostać potraktowany stemplem REJECT, ale fajka tak oznaczona spokojnie mogła trafić na rynek lekko tylko przeceniona. Niekiedy nawet przeciętny fajczarz nie mógł się dopatrzyć jakiejkolwiek różnicy między fajką pierwszej jakości a ta odrzuconą.

Najlepiej chyba opisane są piaskowane odrzuty Dunhilla i kilka sandblastów innych firm – niekiedy trafiały się partie wrzośca ze znacznie „miększymi” od standardu warstwami drewna pomiędzy twardymi słojami i piaskowanie było nie tylko głębsze, ale jego głębokość nieznacznie przekraczała połowę grubości komina. Na pierwszy rzut oka takie fajki bywały nawet ładniejsze, ale do końca działalności fabryki nieodmiennie dostawały puncę REJECT.

Kryteria „rejectowania” jednak obniżały się z dziesięciolecia na dziesięciolecie. Doszło też do tego, że stempel taki nabijany był na najbardziej felerne fajki jako jedyne oznaczenie (już na etapie wystąpienia wady), co miało zapobiegać wykradaniu takich fajek przez pracowników i nabijania przez nich fałszywych sygnatur. Czasy się zmieniły, fajkarze i fajczarze zeszli na psy…

Upadek firmy „Wybrakowane”

„Firma Reject” upadła prawdopodobnie – jak wiele innych firm – pod koniec lat 80. ubiegłego stulecia. W swojej masie sprostaczyli się zarówno fajkarze, jak i fajczarze. Wiedza o fajce uznawana jest ostatnio za niepotrzebną nawet namiętnie palącym fajkę. I doszło do tego, że stempel na szyjce oznaczający towar wybrakowany – zarówno sprzedawca, jak i kupujący solidarnie uważają za produkt znakomitej i renomowanej firmy „Odrzut”.

Żyjemy w czasach obowiązywania wszechwładnej „filozofii korporacyjnej”, w czasach fastfoodów, fatsmoke’ów, pokemonów i smsów. Nasza wiedza o tym, co jemy, co palimy, z czego czerpiemy przyjemność, czyli generalnie o tym, z czego na co dzień korzystamy – powinna zostać ostemplowana puncą z napisem REJECT. Ale w dawnym, czyli normalnym i niewybrakowanym znaczeniu tego słowa

Tags: fajka, historia, publicystyka, reject, sygnatura, teoria